Krok do doskonałości amunicji
Chcesz strzelać na dystanse wielokrotnie przekraczające typowy zasięg myśliwski? Poza najwyższej klasy bronią i optyką, będziesz również potrzebować najwyższej jakości amunicji. Podpowiemy Ci, jak ją dostosować do Twojego karabinu.
Wymagania dotyczące celności broni i amunicji myśliwskiej są sprawą indywidualną. Teoretycznie warto dążyć do maksymalnej precyzji, ale myśliwy polujący wyłącznie „na nęcisku” z 50 metrów nie potrzebuje skupienia poniżej 1 MOA (26 mm na 91 m). Są jednak strzelcy, którzy wymagają maksymalnej precyzji – z konieczności wynikającej z warunków lub po prostu z zasady. W każdym przypadku zbliżenie się do ideału wymaga ogromu treningu, odpowiedniej broni, lunety, montażu oraz innych akcesoriów – a kluczowe są oczywiście łuski, które musisz przygotować samodzielnie, jeśli zależy Ci na najlepszych i najdokładniejszych.
Na wstępie warto zaznaczyć, że wraz ze wzrostem wymagań co do precyzji, rosną również koszty i czas potrzebny na cały proces. Można powiedzieć, że jeśli chcesz polować na dystansie do ok. 300 metrów, wystarczy Ci podstawowy sprzęt i komponenty. Kolejne 300 metrów wymaga już lepszych matryc, precyzyjnej prasy, wagi, pocisków premium, dbałości o detale, wielu pomiarów i sporej dawki eksperymentowania. Cokolwiek dalej to już trochę „alchemia”, w którą jedynie lekko się zagłębimy – skupimy się przede wszystkim na drugim etapie, od którego można później wychodzić. Omówimy podstawowe procedury, wspomnimy o bardziej zaawansowanych operacjach, które można samodzielnie zgłębić, oraz zaprezentujemy niezbędne wyposażenie. Trzeba zaznaczyć, że opinie na temat „najlepszego” podejścia są wśród społeczności elaborantów bardzo różne. Traktuj więc poniższe informacje jako wnioski płynące z mojego wieloletniego doświadczenia.
"Nabój musi być identyczny jak poprzedni. Dokładnie taka sama długość łuski, identyczna naważka, pełna centryczność pocisku.“
Następnie należy zapewnić, by każda łuska miała taką samą długość – do tego potrzebny będzie trymer. Pod wpływem ciśnienia i temperatury podczas strzału łuska nieco się wydłuża, „przelewając się” w stronę szyjki. Trzeba więc zmierzyć długość i te, które przekraczają normę CIP, należy przyciąć – nadmiar materiału z szyjki usuwa trymer. U mnie sprawdził się uniwersalny trymer marki Frankford Arsenal (2 753 CZK), który mocuje się do wiertarki – jest bardzo precyzyjny i łatwy w obsłudze, choć dostępnych jest wiele modeli. Po skróceniu należy sfazować szyjkę łuski – do tego służy kolejne, znacznie prostsze narzędzie. Pamiętaj – mniej znaczy więcej, więc nie usuwaj więcej materiału, niż to konieczne.
Uniwersalny trymer markiFrankford Arsenal."Kupując matryce musisz przemyśleć, czy chcesz formatować całą łuskę, czy tylko jej szyjkę."
Precyzja wymaga pomiaru i selekcji.Operacje dla perfekcjonistów
Cała gama operacji może być zastosowana również do gniazda spłonki. Wydłubanie resztek zabrudzeń i sfazowanie krawędzi to podstawa. Od siebie szczególnie polecam zakup narzędzia do oczyszczania kanału ogniowego (flash hole deburring). Dodatkowo gniazdo można skalibrować specjalną matrycą (swaging), albo od razu przejść do operacji frezowania, które wykonują niektórzy zaawansowani elaboranci. Część tych zaawansowanych elaborantów poddaje swoje łuski wyżarzaniu (annealing), przywracając im elastyczność. Dzięki temu łuski wytrzymują więcej cykli przeładowania, a napięcie w szyjce jest bardziej równomierne, co z kolei zapewnia stabilniejszą siłę trzymania pocisku – a to przekłada się na lepszą celność. Na ile dokładnie – to już kwestia opinii, ale wśród czołowych strzelców dalekodystansowych, którzy elaborują swoją amunicję, annealing stał się niemal standardową operacją (choć są wyjątki). Z drugiej strony – jest to dość wymagający proces, który wymaga odpowiedniego, niezbyt taniego sprzętu. Do polowania na dystansie do 600 metrów nie jest to potrzebne.
To samo dotyczy sortowania łusek pod względem wagi (po wszystkich operacjach przygotowawczych) oraz pod względem luzu zamkowego (headspace), obróbki łusek względem komory Twojej broni (shoulder bumping) czy też obróbki grubości ścianek szyjki (neck turning). Można też sortować według centryczności, równomierności i grubości szyjki – a egzemplarze z wartościami skrajnymi po prostu odrzucić lub przeznaczyć do mniej ambitnego strzelania. Do pomiarów służą urządzenia takie jak RCBS Case Master (5379 CZK), który pozwala zidentyfikować łuski z nadmiernymi odchyleniami i wyeliminować je. Jak duże różnice są dopuszczalne – to znów kwestia indywidualna, zależna od tego, jak bardzo tolerujesz nieprecyzyjność.
Czym naładować nabój
Jeśli chodzi o wybór prochu, możesz postawić na absolutną czołówkę, jak marka Swiss, ale bardzo dobre wyniki można osiągnąć również z dużo tańszym Vectanem. Tak czy inaczej – trzeba będzie przetestować wiele konfiguracji, aby znaleźć tę, która najlepiej pasuje do Twojej broni. Mówimy tu konkretnie o wyborze rodzaju prochu, jego naważce i znalezieniu idealnej głębokości osadzenia pocisku. Proces ten może pochłonąć sporo czasu i pieniędzy, ale efekty mogą znacznie przewyższyć to, co da się osiągnąć z amunicji fabrycznej.
Do doboru odpowiedniego rodzaju prochu najlepiej używać specjalnego programu komputerowego – nie polegaj na tabelach elaboracyjnych producentów, które nie uwzględniają prawie żadnych zmiennych. Ja osobiście używam programu GRT (Gordon’s Reloading Tool), który działa na Windows i Linux i jest dostępny za darmo. Wybierasz tam kaliber, długość lufy i pocisk. Jeśli nie znajdziesz swojego pocisku w bazie, wybierz podobny i ręcznie wpisz jego długość i wagę. Następnie wybierasz proch. System może zaproponować odpowiedni typ, ale biorąc pod uwagę ograniczoną dostępność prochów na naszym rynku, lepiej samodzielnie przejrzeć dostępne opcje i sprawdzić, który najlepiej pasuje w tabeli wyników. Szukasz takiego prochu, który zdąży całkowicie się spalić w wybranej długości lufy, ale „na styk”, by energia była przekazywana pociskowi stopniowo i efektywnie. Jako myśliwy docenisz też większą energię i bardziej płaską trajektorię.
Przykład wyników z programu GRT.Kilka zaleceń
Bez wysokiej jakości komponentów nie ma mowy o porządnym elaborowaniu.
Prawidłowe formatowanie
Przy zakupie matryc musisz rozważyć, czy chcesz formować całą łuskę (full‑length sizing), czy tylko jej krótką część – szyjkę (neck sizing). W drugim przypadku reszta łuski w praktyce formuje się pod wpływem ciśnienia wystrzału, dociskając się do ścian komory. Teoretycznie daje to lepsze dopasowanie do komory niż całkowite formowanie matrycą, która – w pewnym (kontrowersyjnym) stopniu – może skracać żywotność łusek i wymaga ich wcześniejszego smarowania. Jednak w praktyce sprawa nie jest jednoznaczna — pełne formatowanie (full‑length) dominuje nieco wśród czołowych strzelców. Osobiście, porównując obie metody, uzyskiwałem nieco lepsze, mierzalne rezultaty przy formatowaniu wyłącznie szyjki – ale to nie oznacza, że w Twoim przypadku nie będzie odwrotnie.
Przy wyborze matryc warto sięgnąć po coś lepszego niż podstawowy zestaw „Lee”. Docenisz wówczas funkcję mikrometrycznego przesuwu w matrycy osadzającej, pozwalającą na precyzyjne ustawienie głębokości osadzenia pocisku, oraz wymienne tulejki formujące szyjkę (bushing). Zbyt mocne ściśnięcie pocisku negatywnie wpływa na skupienie. Oczywiście pocisk musi być w szyjce na tyle pewnie osadzony, by przetrzymać normalną manipulację i odrzut przy wystrzelach, podczas gdy czeka w magazynku. Nadmierne ściśnięcie szkodzi jednak, choć istnieją spory, jak bardzo można to robić. Nawet dodatkowe crimpowanie ma swoich zwolenników, choć w dziedzinie strzelectwa precyzyjnego raczej przeciwników — różne rozwiązania „smakują” różnie w różnych broniach. Ja osobiście skłaniam się ku lżejszemu ściśnięciu, wyłącznie przez matrycę formującą. Dzięki wymiennym bushingom możesz dobrać to, co będzie działać najlepiej dla Twojej broni. To jednak inwestycja — trzeba kupić i wypróbować kilka bushingów.
Matryca RCBS MatchMaster zawiera system gwarantujący precyzyjne osadzenie pocisku w osi łuski.
Zalety dozownika prochu z wagą
Przed zakupem bushinga zmierz grubość ścian szyjki u swoich używanych łusek (wybierz losowo trzy łuski, w każdej dokonaj pomiaru w trzech miejscach szyjki i uśrednij wynik), a następnie pomnóż przez dwa. Do tego dodaj średnicę pocisku, a z wyniku odejmij 0,025 mm. Tulejki oznaczone są w calach, więc w moim przypadku równanie wyglądało: .015 × 2 + .264 – 0.001 = .293″ Tulejki produkowane są zwykle w odstępach 0,001″. Warto zamówić oprócz wyniku jeszcze jedną, dwie tulejki o numer mniejsze i potem eksperymentować, by uzyskać najlepszą dokładność w połączeniu z dostatecznym osadzeniem pocisku..
W tym zakresie mogę polecić naprawdę wysokiej klasy matryce RCBS MatchMaster (6036 CZK), które dodatkowo pozwalają na wkładanie pocisku przez boczne okienko, z mechanizmem utrzymującym go idealnie wypoziomowanym — co zapewnia równomierne osadzenie. Inne błędy powstają, gdy pocisk jest osadzony krzywo — nawet minimalnie — trudno to dostrzec gołym okiem, ale odbija się to na wynikach. Do kontroli można użyć narzędzi pomiarowych, takich jak wspomniany Case Master.
Bez prasy ani rusz
Wybierz prasę solidną, masywną, jednoprzebiegową (single-stage) z porządną żeliwną ramą. Na pewno się nie pomylisz wybierając marki takie jak RCBS, Redding lub Dillon. Prasy progresywne czasem oferują zaskakującą spójność, ale są bardziej złożone mechanicznie — nieco więcej może pójść nie tak. Pośrednim rozwiązaniem są prasy typu turret z obrotową głowicą — nie oferują sztywności klasy single-stage, ale nie trzeba wymieniać matryc, co zmniejsza pole błędu i oszczędza czas. Prasa Zero od firmy Area 419 cieszy się świetną reputacją, choć w naszym kraju nie jest obecnie dostępna. Z własnego doświadczenia mogę polecić RCBS Turret (14 715 CZK), której używam regularnie także do precyzyjnego ładowania — po porównaniach z dobrą prasą jednoprzebiegową. Na niej potrafię wyprodukować nabój z końcowym skupieniem do 0,5 MOA, co mi całkowicie wystarcza.
Topowa prasa Turret Zero firmy Area 419.
"Pocisk musi być w szyjce na tyle pewnie osadzony, by bez przesunięcia wytrzymać normalną manipulację"
Głębokość osadzenia pocisku
Istotną częścią regulacji jest znalezienie idealnej głębokości osadzenia pocisku w łusce. Każdy nabój ma co prawda określoną maksymalną długość całkowitą (OAL), ale przy przeładowaniu nie musisz się jej kurczowo trzymać — wręcz przeciwnie! Niektóre kombinacje osiągają najlepszą precyzję, gdy pocisk niemal dotyka rowków w lufie, inne działają optymalnie przy standardowej długości OAL, a jeszcze inne wymagają znaczącego jumpu — większej odległości od rowków. Z tym wiążą się dwa wyzwania: zmiany ciśnienia oraz ustalenie, ile masz miejsca w komorze na „manewrowanie”. Zasadniczo: im głębiej pocisk jest osadzony (poniżej OAL), tym większe ciśnienie — odwrotnie niż przy większym odstępie. Może więc być konieczna korekta naważki prochu, by pozostać bezpiecznie poniżej dopuszczalnego ciśnienia. Programy mogą Ci w tym pomóc — ale pamiętaj, mają ograniczenia w dokładności. Dlatego warto zawsze zostawić pewien margines bezpieczeństwa. To samo dotyczy sytuacji, gdy pocisk jest blisko rowków — jeśli wejdzie w nie przy strzale, ciśnienie wzrośnie.
Do pomiaru przestrzeni, jaką masz w komorze, używa się specjalnych narzędzi lub klasycznej metody: weź łuskę bez prochu i spłonki, osadź lekko pocisk — np. dla .308 Win (OAL 71,1 mm) na długość ok. 72,5 mm. Zamaluj pocisk markerem, ostrożnie wprowadź nabój do komory, zamknij zamek. Po wyjęciu sprawdź, czy na pocisku są ślady od rowków. Jeżeli są, osadź pocisk trochę głębiej (np. 72,0 mm) i powtórz procedurę, aż ślady przestaną się pojawiać. Wtedy osiągniesz maksymalną dopuszczalną OAL dla Twojej broni z tym pociskiem. Potem sprawdź, czy taki niekonwencjonalny nabój poprawnie podaje się z magazynka — i masz punkt wyjścia do dalszych testów. Ja sam zwykle testuję trzy konfiguracje: pocisk tuż przy rowkach, standardowe OAL i 2 mm jump. Dla każdej wariacji robię dwie serie po sześć naboi, idę na strzelnicę i sprawdzam, która konfiguracja daje najlepszy skup.
Następnie możesz eksperymentować z naważką prochu. Ja testuję zwykle dwie: jedną na poziomie 90–93 % maksymalnego ciśnienia, drugą około 85 %. Oczywiście można testować więcej kombinacji — zależy to od tego, ile chcesz zainwestować czasu i pieniędzy.
Wspomniane narzędzia można kupić w sklepie STROBL.CZ s.r.o. Więcej informacji znajdziesz na strobl.cz.
Źródła zdjęć: Archiwum autora
Autor: Tomáš Prachař
Artykuł pierwotnie ukazał się w czasopiśmie Lovec wydawnictwa Extra Publishing